Zwachtelen

Hier vindt u informatie over het zwachtelen van uw stomp. Misschien staan er termen in die u niet direct begrijpt. Raadpleeg dan de begrippenlijst bij het lezen.

Waarom zwachtelen?

Na een amputatie is oedeem een normaal verschijnsel. Oedeem is een ophoping van vocht in weefsels. Een teveel aan vochtophoping beïnvloedt de genezing van de stomp nadelig. Hierdoor kan het aanmeten van een definitieve prothese langer op zich laten wachten. Zwachtelen biedt hierbij een uitkomst. Het zwachtelen heeft een aantal doelen:

• Het terugdringen van oedeem, zodat de stomp sneller een stabiele omvang krijgt.
• Het bevorderen van de wondgenezing.
• Het bereiken van een zo goed mogelijke vorm van de stomp. Een conische vorm (kegelvorm) van de stomp is de meest ideale vorm voor het kunnen dragen van een prothese.
• Het beschermen van de stomphuid.

Het zwachtelen van de stomp vereist kennis en vaardigheid. Het zwachtelen wordt meestal gedaan door de verpleegkundige en/of door de fysiotherapeut. Als u wilt, kan het zwachtelen ook aan u of een van uw naasten geleerd worden. Een verpleegkundige van de afdeling zal u begeleiden bij het aanleren van deze kennis en vaardigheid.

Wanneer zwachtelen?

Meestal krijgt u direct na de operatie in het ziekenhuis een gipsverband om de stomp, om het oedeem in de eerste dagen na de operatie tegen te gaan. Bij sommige mensen wordt het gips, bij controlebezoeken in het ziekenhuis, nog één of meerdere malen vervangen. Na het verwijderen van het gips kan meteen gestart worden met het zwachtelen van de stomp. Doorgaans moet u de stomp twee keer op een dag zwachtelen: ‘s ochtends en ’s avonds. De zwachtel moet ’s nachts ook om blijven. Het losschieten van de zwachtel of het lekken van vocht uit de wond in de zwachtel zijn redenen om vaker te zwachtelen.

Wanneer stoppen met zwachtelen?

Het blijft belangrijk om te zwachtelen, ook als de prothese is aangemeten en de stomp dus een stabiele omvang lijkt te hebben. De omvang van de stomp kan namelijk tijdens het oefenen met de prothese weer sterk veranderen, doordat de spieren intensiever worden gebruikt. Om de omvang van de stomp te behouden, moet u de stomp zwachtelen op de momenten dat u de prothese niet draagt. Als alternatief voor het zwachtelen, kunt u een elastische stompkous laten aanmeten. Door de kous of de zwachtel een korte periode af te laten, kunt u uitproberen of de omvang van de stomp ook zonder kous of zwachtel constant blijft. Soms is dit pas na één à twee jaar het geval.

Methode van zwachtelen

Voor het zwachtelen gebruikt u elastische zwachtels van het merk Elset ‘S’. Afhankelijk van de lengte en de omvang van de stomp kunt u kiezen uit verschillende zwachtelbreedtes (7,5 cm, 10 cm of 15 cm) en uit verschillende lengtes (6 m of 12 m). Meestal gebruikt u een zwachtel van 15 cm breed en 12 m lang. De Elset ‘S’-zwachtel kan met de hand gewassen worden.

Voordat u zelf leert zwachtelen is het belangrijk om het volgende te weten:

• Een onderbeenstomp moet u tot boven de knie inzwachtelen. Zorg ervoor dat u de zwachtel niet boven de knieholte afsnoert en vermijd te veel druk op de knieschijf.
• Als u een onderbeenamputatie heeft, dus met behoud van het kniegewricht, is het belangrijk om de knie zo gestrekt mogelijk te houden tijdens het zwachtelen. Anders kan er een “dwangstand” van de knie ontstaan. Dit kan uw revalidatie belemmeren.
• Een bovenbeenamputatie en een amputatie door de knie moeten altijd tot in de lies ingezwachteld worden. Zo blijft het bovenbeen in vorm, zodat later een prothese aangedaan kan worden.
• Knip voor het zwachtelen de geplastificeerde rand van de zwachtel. Deze voorkomt het rafelen van de zwachtel zolang deze in de verpakking zit. Deze rand kan in het gebruik drukplekken op de huid veroorzaken.
• Knip een teveel aan zwachtel af. Door teveel lagen aan te leggen, neemt de druk op de stomp toe.
• De zwachtel dient het strakst aan te sluiten om het distale deel, oftewel het eind van de stomp. Naar boven toe wordt minder strak gezwachteld (conisch zwachtelen).
• De zwachtels moet u vastzetten met een pleister, dus niet met fixatieklemmetjes. De pleister mag u niet volledig rondom de stomp aanbrengen.
• U mag, nadat het verband is aangebracht, geen kloppend of pijnlijk gevoel ervaren. Als u wel pijn heeft, dan moet u de zwachtel verwijderen en opnieuw aanleggen. Wanneer u pijn houdt, neemt u dan contact op nemen met uw verpleegkundige of met de arts.
• De zwachtels kunnen worden gewassen. Als ze zijn versleten en/of als de rek uit de zwachtel is, dan moet u nieuwe zwachtels gebruiken.
• Als u de techniek van zwachtelen niet goed beheerst, kunt u het beter door iemand met ervaring laten doen. Een slechte zwachteltechniek kan een oorzaak zijn van problemen met de doorbloeding van de stomp.

Elastische stompkousen of liners

Als alternatief voor zwachtelen, kunt u een elastische stompkous of een liner dragen. Daarvoor moet aan de volgende voorwaarden worden voldaan:

• U heeft geen last (meer) van oedeem in uw stomp.
• De elastische stompkous of liner is speciaal aangemeten op uw stomp.
• U heeft geleerd de elastische stompkous of liner op de juiste wijze aan te doen.
• De elastische stompkous of liner is zodanig geconstrueerd dat hij, ook tijdens activiteiten, niet spontaan kan afrollen. Hij moet de stomp dus altijd goed blijven bedekken.

De keuze voor het zwachtelen of het dragen van een elastische stompkous of liner wordt bepaald door de revalidatiearts. Dit gebeurt meestal in overleg met de instrumentmaker of fysiotherapeut.

Contact

Heeft u na het lezen van deze informatie nog vragen of wilt u meer weten? Neem dan contact op met Vogellanden, via (038) 498 11 11 of info@vogellanden.nl.
 
De volgende plaatjes dienen als een geheugensteun bij datgene wat u geleerd heeft van uw verpleegkundige of fysiotherapeut.